Grzybica paznokci (onychomycosis, tinea unguium) – jak rozpoznać i skutecznie leczyć?

Grzybica paznokci to jedna z najczęstszych chorób zakaźnych aparatu paznokciowego. Rozpoczyna się niepozornie – niewielka plamka czy delikatne przebarwienie często nie wzbudza niepokoju. Niestety, bez odpowiedniej reakcji infekcja stopniowo zajmuje całą płytkę, a proces leczenia staje się coraz bardziej skomplikowany. Według danych PZH ponad 20% populacji Polaków miało kontakt z problemem grzybicy paznokci stóp.

Czym jest grzybica paznokci (onychomycosis, tinea unguium)?

Grzybica paznokci (onychomycosis) to przewlekła infekcja wywołana przez różne rodzaje grzybów chorobotwórczych. Patogeny zajmują najpierw wolny brzeg płytki, a następnie rozprzestrzeniają się w głąb paznokcia. 

Zgodnie z klasyfikacją ICD10 grzybica paznokci oznaczona jest kodem B35.1, co potwierdza jej znaczenie w diagnostyce chorób skóry i zakażeń grzybiczych. Największą grupę ryzyka rozwoju grzybicy paznokci stanowią osoby w podeszłym wieku – szacuje się, że u osób po 60. roku życia częstość zachorowań może sięgać nawet 30%. Dodatkowe czynniki ryzyka grzybicy paznokci to m.in. cukrzyca, zaburzenia hormonalne oraz choroby ogólnoustrojowe, które osłabiają odporność.

Eksperci w dziedzinie chorób zakaźnych, zauważają, że wczesna diagnoza znacząco zwiększa szansę na skuteczną walkę z infekcją. Najczęściej pacjenci zgłaszają się jednak dopiero w zaawansowanych stadiach choroby.

Przyczyny grzybicy paznokci

Przyczyną zakażenia są najczęściej trzy grupy patogenów: dermatofity, drożdżaki i pleśnie. Każda z tych grup wymaga innego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. Znajomość typu patogenu pozwala na właściwe zaplanowanie leczenia grzybicy paznokci.

Do najczęstszych czynników wywołujących grzybicę paznokci należą:

• dermatofity, najczęściej Trichophyton rubrum;
• drożdżaki, w tym Candida albicans;
• pleśnie, szczególnie u osób z osłabioną odpornością.

Czynniki ryzyka grzybicy paznokci

Rozwój grzybicy paznokci to proces, który bardzo często ma związek z obecnością konkretnych czynników ryzyka. Środowisko wilgotne, brak odpowiedniej pielęgnacji paznokci oraz kontakt z zakażonymi powierzchniami to tylko niektóre z elementów sprzyjających infekcji grzybiczej.

Osoby narażone na długotrwałe noszenie butów nieprzepuszczających powietrza, a także te korzystające z usług w salonie kosmetycznym bez odpowiednich procedur higienicznych, powinny być szczególnie czujne na pierwsze objawy grzybicy. Zwiększona podatność na zakażenia grzybicze dotyczy również osób z chorobami ogólnoustrojowymi i osłabionym układem odpornościowym.

Do najważniejszych czynników ryzyka grzybicy paznokci należą:

• podeszły wiek (powyżej 60 lat), który zwiększa częstość zachorowań;
• cukrzyca i zaburzenia krążenia – przewlekłe choroby sprzyjające rozwojowi grzybicy paznokci;
• osłabiony układ odpornościowy, który utrudnia naturalną walkę organizmu z infekcją grzybiczą;
• urazy paznokci i mechaniczne uszkodzenia płytki paznokcia;
• nadmierna potliwość stóp stwarzająca wilgotne środowisko sprzyjające namnażaniu grzybów;
• noszenie nieprzewiewnego obuwia, zwłaszcza przez długi czas, co zwiększa ryzyko zakażenia;
• korzystanie z publicznych basenów i saun, gdzie często dochodzi do kontaktu z grzybicą stóp i paznokci u nóg;
• wspólne używanie przyborów do pielęgnacji paznokci, np. w przypadku korzystania z wypożyczonego obuwia lub akcesoriów w salonie kosmetycznym;
• predyspozycje genetyczne – niektóre osoby mają wrodzoną skłonność do rozwoju grzybicy paznokci;
• palenie tytoniu i palenie papierosów, które wpływają negatywnie na mikrokrążenie w obrębie paznokci.

W przypadku pojawienia się takich objawów jak zmiana koloru paznokcia, łamliwość paznokci czy nieprzyjemny zapach w obrębie paznokci u nóg i dłoni, warto jak najszybciej skonsultować się z dermatologiem. W leczeniu grzybicy paznokci stosuje się zarówno leczenie miejscowe, jak i doustne leki przeciwgrzybicze, a w zaawansowanej grzybicy paznokci czasem konieczna jest także doustna terapia lub metody leczenia o działaniu miejscowym wspomagane nowoczesnymi technikami, takimi jak terapia laserowa.

Objawy grzybicy paznokci – jak rozpoznać problem?

Pierwsze objawy grzybicy mogą być trudne do zauważenia. Choroba rozwija się stopniowo, a zmiany w obrębie płytki narastają z czasem. Wczesne rozpoznanie pozwala skrócić czas leczenia i ograniczyć rozprzestrzenianie infekcji.

Zmiany kolorystyczne paznokci

Pierwszym niepokojącym sygnałem jest zwykle zmiana koloru paznokcia. Barwa może się stopniowo zmieniać na żółtą, brązową lub nawet zielonkawą przy wtórnym nadkażeniu bakteryjnym.

Typowe objawy kolorystyczne to:

• białawe lub żółtawe przebarwienia na brzegu lub u nasady paznokcia;
• żółto-brązowe zabarwienie całej płytki;
• zielonkawe przebarwienia (często przy współistniejącym zakażeniu bakteryjnym);
• matowy wygląd paznokcia;
• białe plamki na powierzchni (charakterystyczne dla białej powierzchownej grzybicy paznokci).

Z czasem zmiany obejmują całą płytkę, co znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie.

Zmiany strukturalne paznokci

W miarę postępu choroby dochodzi do deformacji paznokcia. Struktura płytki staje się nieregularna, a jej powierzchnia ulega pogrubieniu i łamliwości.

Najczęściej obserwowane zmiany strukturalne to:

• zgrubienie płytki;
• kruchość i łamliwość;
• rozwarstwianie się;
• oddzielanie się od łożyska;
• zniekształcenie kształtu;
• całkowite zniszczenie paznokcia w zaawansowanych przypadkach.

Takie zmiany nie tylko wyglądają nieestetycznie, ale też zwiększają ryzyko wtórnych infekcji.

Objawy towarzyszące

Zaawansowane stadia grzybicy często wiążą się z objawami zapalnymi i bólowymi. Powikłania te są szczególnie uciążliwe dla osób starszych i osób z chorobami przewlekłymi.

Do najczęściej występujących objawów towarzyszących należą:

• ból przy ucisku;
• zaczerwienienie i obrzęk wałów paznokciowych;
• zapalenie łożyska paznokcia;
• nieprzyjemny zapach;
• trudności w chodzeniu (szczególnie przy grzybicy stóp).

Jeśli zauważysz takie objawy, konieczna jest szybka diagnostyka.

Diagnostyka grzybicy paznokci

Dokładna diagnoza jest kluczowa dla wdrożenia właściwej terapii. Ocenie podlega zarówno wygląd kliniczny paznokcia, jak i wyniki badań laboratoryjnych.

Metoda diagnostyczna	Opis	Zalety	Wady
Badanie mikologiczne bezpośrednie	Pobranie zeskrobin i obserwacja mikroskopowa	Szybki wynik	Możliwość wyników fałszywie ujemnych
Posiew	Hodowla materiału na podłożach	Identyfikacja patogenu	Długi czas oczekiwania
Histopatologia	Badanie fragmentu paznokcia	Wysoka czułość	Inwazyjność, koszt
Dermatoskopia	Oględziny paznokcia	Nieinwazyjność	Mniejsza czułość
PCR	Wykrycie DNA grzybów	Wysoka swoistość	Wysoki koszt

Według danych NFZ (2024) średni czas oczekiwania na konsultację dermatologiczną wynosi około 2,5 miesiąca. Telekonsultacje stają się coraz popularniejszą formą diagnozy.

Różnicowanie grzybicy paznokci z innymi chorobami

Objawy grzybicy mogą przypominać inne schorzenia paznokci. Błędna diagnoza może prowadzić do niewłaściwego leczenia.

Najczęstsze choroby mylone z grzybicą to:

• łuszczyca paznokci;
• liszaj płaski;
• dystrofia pourazowa;
• egzema.

Cechy różnicujące grzybicę od łuszczycy:

• grzybica zwykle zaczyna się od wolnego brzegu;
• łuszczyca często obejmuje wszystkie paznokcie;
• w łuszczycy występują wżery;
• grzybica rzadziej występuje symetrycznie;
• przy łuszczycy często pojawiają się zmiany skórne.

Leczenie grzybicy paznokci

Leczenie grzybicy paznokci zależy od stopnia zaawansowania infekcji oraz rodzaju patogenu. Terapia jest zwykle długotrwała i wymaga systematyczności.

Leczenie miejscowe

Stosowane w przypadku wczesnych zmian. Najczęściej stosowane środki miejscowe to:

• lakiery przeciwgrzybicze (amorolfina, cyklopiroks);
• kremy i maści (terbinafina, mikonazol);
• roztwory (klotrimazol, ekonazol);
• preparaty z mocznikiem (ułatwiające penetrację leku).

Leczenie miejscowe ma mniej działań niepożądanych i jest bezpieczniejsze dla osób z chorobami współistniejącymi.

Nowoczesne metody leczenia grzybicy paznokci

Do metod dodatkowych należą:

• laseroterapia – naświetlanie paznokcia światłem laserowym. Po dezynfekcji i spiłowaniu zgrubiałej płytki operator stosuje laser prowadząc głowicę równoległymi pasami po całej powierzchni paznokcia i wale okołopaznokciowym. Impulsy o energii rzędu 20-42 J/cm² i krótkiej długości trwają kilka milisekund, co minimalizuje ryzyko przegrzania tkanek; pacjent odczuwa chwilowe ciepło, a personel i pacjent przez cały czas używają specjalnych okularów ochronnych. Pojedyncza sesja trwa zwykle od kilku do kilkunastu minut, wykonywana jest co 4 tygodnie zazwyczaj przez okres 6-12 miesięcy, a bezpośrednio po zabiegu można wrócić do codziennych aktywności.
• terapia fotodynamiczna – aplikacja substancji fotouczulającej i naświetlanie. Najpierw oczyszczoną płytkę pokrywa się 20 % kwasem 5-aminolewulinowym (ALA) lub metylowym estrem (MAL); skórę wokół zabezpiecza się pastą cynkową, po czym całość przykrywa opatrunkiem okluzyjnym na 1–3 godziny inkubacji. Po zdjęciu opatrunku paznokieć naświetla się światłem czerwonym 630 nm (ok. 75 J/cm²) lub niebieskim 410–450 nm – dobór długości fali zależy od fotosensybilizatora, a reakcja fotochemiczna zachodzi wyłącznie w miejscu uprzednio nasyconym preparatem. Cały zabieg (inkubacja + światło) trwa 30–45 min, a wykonywany jest w seriach co 1–3 tygodnie; podczas naświetlania pacjent odczuwa jedynie lekkie ciepło lub mrowienie, a po zakończeniu może od razu opuścić klinikę medycyny estetycznej.

Więcej o profesjonalnych metodach możecie przeczytać na stronie zabiegu – laserowe leczenie grzybicy paznokci.

Profilaktyka grzybicy paznokci

Zapobieganie infekcji jest znacznie łatwiejsze niż jej leczenie. Kluczową rolę odgrywa codzienna higiena i unikanie kontaktu z patogenami.

Podstawowe zasady profilaktyki:

• dokładne osuszanie stóp;
• codzienna zmiana skarpetek;
• noszenie przewiewnego obuwia;
• unikanie chodzenia boso w miejscach publicznych;
• dezynfekcja butów i narzędzi do paznokci.

Osoby z grup ryzyka powinny dodatkowo stosować środki profilaktyczne jak pudry czy spray’e przeciwgrzybicze.

Domowe sposoby wspomagające leczenie grzybicy paznokci

Domowe metody mogą być pomocne jako wsparcie terapii, ale nie zastąpią leczenia zaleconego przez lekarza.

Do popularnych domowych środków należą:

• olejek z drzewa herbacianego;
• ocet jabłkowy;
• olejek oregano;
• czosnek;
• soda oczyszczona.

Zaleca się ostrożność – w razie podrażnienia skóry należy natychmiast przerwać stosowanie.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Jeśli zauważysz pierwsze objawy grzybicy, nie zwlekaj z konsultacją. Wczesne leczenie zwiększa szansę na szybką poprawę.

Wskazania do wizyty lekarskiej:

• brak poprawy po kilku tygodniach leczenia OTC;
• zaawansowane zmiany płytki;
• nasilony ból, zaczerwienienie lub obrzęk;
• grzybica u osób z chorobami przewlekłymi.

Podsumowując, grzybica paznokci (onychomycosis) to powszechna infekcja grzybicza, która najczęściej dotyka osób dorosłych, szczególnie po 60. roku życia. Choroba rozwija się stopniowo, prowadząc do zmian koloru, struktury i kształtu paznokci, a w zaawansowanych przypadkach może powodować ból i trudności w codziennym funkcjonowaniu.